Nie miała pojęcia, kto i za co siedzi w celi obok. Wystukali sobie alfabetem Morse'a swoje imiona, chociaż i tak on już zawsze będzie mówił do niej "Mała", ona do niego "Ju". On w chwili aresztowania był jeszcze żonaty, ona straciła narzeczonego. Oboje, Wiesława Pajdak i Jerzy Śmiechowski, odbywający kary stalinowskiego więzienia za działalność niepodległościową po II wojnie światowej, poznawali się za pomocą kropek i kresek — najpierw tych odbijanych na ścianie (i na bolących knykciach), potem świetlnych, gdy Ju trafił do innego budynku. Kiedy przeniesiono ich do innych więzień i gdy Mała wyszła na wolność, słali do siebie listy pełne czułych słów i obietnic. Dopiero wtedy udało im się zobaczyć siebie na zdjęciach. Na żywo zobaczyli się dopiero na swoim ślubie.

Prawdziwa, wzruszająca historia miłości tych dwojga, którym udało się przeżyć ze sobą jeszcze wiele długich lat po wyjściu na wolność — aż do późnej starości, rozpoczęła się w zasadzie od iskry nadziei, którą dali sobie jako skazańcy. On rozstał się z żoną, ona złożyła mu poważną obietnicę, że będzie na niego czekać. W poruszającej książce Angeliki Kuźniak i Eweliny Karpacz-Oboładze poznajemy tylko część opowieści — tę romantyczną, utkaną głównie z gorących, może trochę przesadnych w formie listów między Ju a Małą, oraz korespondencji z ojcem Jerzego, nazywanym przez Wiesławę "Papą Jerzym". Kilka czarno-białych fotografii, lakoniczne, ale jak bardzo poruszające opisy wydarzeń.

Autorki nie burzą delikatnej atmosfery całej historii, nie wchodzą w intymny kontakt między bohaterami, chociaż nie można wyobrazić sobie niczego bardziej intymnego niż publikacja listów miłosnych. A jednak sprawozdają to, co najważniejsze. Może brakuje w tym wszystkim góry detali, prawdziwych przemyśleń zakochanych, nie tylko tych uzewnętrznianych w listach. Z pewnością niedosyt pozostawia brak wyjaśnień ze strony tych dwojga, gdy już było po wszystkim. Chciałoby się wejść do głowy Wiesi i dowiedzieć się, co czuła po raz pierwszy widząc Jerzego. Co myślał Jerzy, gdy poznał swoją przyszłą żonę. Czy zostali ze sobą do końca życia z miłości, czy nie chcieli złamać złożonych w celi obietnic? Ju zmarł w 2008, Mała w 2011 roku. Żyli ze sobą od 1953. Może to wystarczy za komentarz. A cały zapis historii? Miała być krótka, jak w tytule. Myślę, że autorki — w dość telegraficznym skrócie — stworzyły coś pięknego i poetyckiego.

Książkę przeczytałam w ramach Wyzwania czytelniczego 2019 

W listopadzie 2017 roku przyjęto w Polsce ustawę o legalizacji medycznej marihuany. To oznaczało w teorii, że cudotwórczy susz z konopi indyjskich pojawi się w polskich aptekach jako legalnie dostępny specyfik wystawiany na receptę. Podkreślam — w teorii. W momencie, w którym Aleksandra Pezda kończyła swój emocjonalny, szczególnie odważny i bardzo solidny reportaż (2018 rok) dopiero trzy apteki sprzedawały preparat na bazie konopi, słynny Sativex. Pod koniec 2018 roku miało się to zmienić, dzięki pozyskaniu nowego importera. Jednak w sieci informacje o dostępności leków urywają się na grudniu zeszłego roku. Czytam o pozytywnych prognozach i... o opóźnieniach.

Przyjmowane w postaci czopków, oleju o różnych proporcjach składników konopi CBA i THC, czy typowego bucha ze zwykłego skręta — te zbawienne ziele, kojarzące się z hajem, amerykańskim ruchem Flower Power, czy studencką domówką w rytmie reggae, zalegalizowane już dawno m.in. w Holandii, USA i Izraelu, łagodzi dolegliwości występujące w przebiegu padaczki, stwardnienia rozsianego, w chemioterapii, chorobie Leśniowskiego-Crohna, czy nawet w depresji lub migrenach. To brzmi już całkiem poważnie, prawda? Jednak to zaściankowe, konserwatywne podejście polskiego państwa stało na drodze do leczenia bohaterów reportażu Aleksandry Pezdy. 

Niesamowite, chwytające za serce historie, w których cierpienie zostaje uśmierzane nielegalnymi środkami. W których zrozpaczone rodziny są gotowe wejść w konflikt z prawem, by tylko zdobyć dla bliskich coś, co może niekoniecznie jest w stanie ich zupełnie wyleczyć, lecz przyniesie ulgę i zwróci godność. Z jakim zbulwersowaniem, czy może pobłażaniem oglądaliśmy w wiadomościach newsy o odkrytych plantacjach marihuany, zwłaszcza w małych mieszkaniach, albo piwnicach przeciętnych bloków. Zwykle nie zdawaliśmy sobie sprawy, że większość z nich mogli uprawiać ludzie, dla których marihuana była jedynym antidotum na ból. Na to właśnie uczula czytelnika autorka Zdrowaś mario (jak doskonały jest to tytuł!). Nie boi się wyjść na taras, na którym za chwilę zostanie wyprodukowany nielegalny specyfik, a dym będzie ciągnął się za nią i prowokował podejrzliwe spojrzenia sąsiadów. Nie boi się umawiać z dilerami marihuany nawet do celów rekreacyjnych. Bezpretensjonalnie pokazuje determinację zwykłych ludzi, którzy z niespotykaną odwagą przemierzali granice, by w holenderskiej aptece całkiem na legalu kupić marychę na kilkanaście polskich recept. Od lekarzy, którym mniej lub bardziej zadrżała ręka. Ci, którzy nie załapali się na import docelowy, dopiero po wjeździe do kraju stawali się przestępcami. Dzieci, młodzi dorośli, starsi ludzie. Nikt nie miał oporów przed tak kontrowersyjną terapią, kiedy medycyna konwencjonalna odwracała się do nich plecami.

Co prawda Aleksandra Pezda przedstawiła bardzo jednostronną wersję, w której leczenie ekstraktem z konopii raczej pomaga, często natychmiastowo, mimo że są przypadki, kiedy terapia nie daje żadnego efektu. Warto jednak spojrzeć na ten tekst jak na reportaż interwencyjny. Pisany w momencie, w którym legalizacja marihuany, chociaż stała się już faktem, nadal stanowi obyczajowe i medyczne tabu. Dobry literacko, pełen polotu i dyskretnej empatii, choć gorzki i bolesny.

Książkę przeczytałam w ramach Wyzwania czytelniczego 2019 

Wampir, tudzież bestia z Piotrkowa. Tak nazywają Mariusza Trynkiewicza, który upalnego lata '88 zabił czterech chłopców. Ciała trzech znaleziono zwęglone w lesie, do zabicia czwartego przyznał się sam sprawca. Morderca i pedofil. Pedagog. Uniknął kary śmierci z powodu zmian politycznych i po 25 latach więzienia wyszedł na wolność. To 2014 rok. Aktualnie od czterech lat przebywa w ośrodku w Gostyninie. Maluje, pisze wiersze, sam decyduje o tym, jak i z kim spędza swój czas. Wziął nawet ślub. Krzywda, jaką wyrządził tym młodym chłopcom i ich rodzinom, wyje gdzieś po zalewach, po drodze między Piotrkowem Trybunalskim a Kołem. Strach nieco wyblakł. Pamięć nie. 

Tylko komu i na co już teraz ta pamięć. Matka Trynkiewicza zajmuje się kotem i działką, żyje w zgodzie z sąsiadami, nie chce rozmawiać o synu, bo i po co rozgrzebywać rany. Z rodzicami ofiar też nie chciała rozmawiać. Nikt jej nie wini, kocha swojego jedynaka, polubiła synową. Nie chce wyjaśniać zagadkowych kwestii, przed którymi staje — i stawia swojego czytelnika — Ewa Żarska. Na przykład to, w jaki sposób chuderlawy, zmizerniały facet z wąsem poradził sobie z trzema sprawnymi fizycznie nastolatkami, jak zniósł do piwnicy ich ciężkie ciała. Czy nikt nie słyszał krzyków? Kim był mężczyzna w słomianym kapeluszu, którego często tego lata spotykali wczasowicze? A może Trynkiewicz miał pomocnika, może był satanistą...

Ewa Żarska bardzo sprawnym reporterskim językiem wprowadza czytelnika w klimat wydarzeń tamtego lata. Niezwykła dbałość o detale, stopniowanie napięcia, konkrety i — jak w przypadku Kopińskiej (która wspominała o Trynkiewiczu w Polska odwraca oczy) — profesjonalne usunięcie się w cień. Tu mówią milicyjne akta, świadkowie, poruszające zdjęcia z wizji lokalnej miejsca zbrodni z udziałem Trynkiewicza oraz rodzin ofiar. Żarska tego samego lata, kiedy młody nauczyciel z Piotrkowa zaprosił do swojego mieszkania trzech chłopców, spędzała wakacje z rodziną w Dziwnowie, gdzie w tamtych latach urlopował cały Piotrków. Jej reportaż podszyty pamięcią tamtej beztroskiej letniej atmosfery, zaburzonej groźnym milicyjnym komunikatem o grasującym po Piotrkowie mordercy — jest dość wyczerpujący (moim zdaniem), choć pozbawiony najciekawszego elementu, mianowicie rozmowy z samym Trynkiewiczem, na którą ten nie przystał. A co za tym idzie, brakuje mi szerszego spojrzenia na jego aktualną sytuację, wywiadu z jego żoną, przyszywaną córką, pracownikami Gostynina. Rozumiem jednak, że to nie samo przedstawienie studium mordercy było zamiarem Żarskiej. Spore wrażenie zrobiła na mnie rozmowa z fotoreporterem, który przypadkowo — i jako jedyny! — trafił na wizję lokalną z udziałem Trynkiewicza. Ważne było również podkreślenie tego, że poza dziennikarzami nikt nie interesował się stanem psychicznym rodziny ofiar, czy rodziców mordercy.

Ewa Żarska zebrała świetny materiał i stworzyła reportaż na wysokim poziomie (momentami przypominał mi styl Kopińskiej), a mnie najbardziej przeszyła odpowiedź Trynkiewicza, której udzielił matce jednego z zabitych chłopców. "Nie pamiętam nic, nie słyszałem krzyków. Wiem, że jest to rzecz straszna, nie do naprawienia. Przepraszam rodziców, wszystkie mamy". Mrozi krew. 

Mocno, ale nie za mocno. I nie tylko o kobietach, a może nawet nie do końca o nienawiści. Ciekawe, że w obliczu reportaży Justyny Kopińskiej zawsze przychodzi mi do głowy określenie "mocne", jakbym miała coraz bardziej ograniczony zasób słownictwa. W recenzji reportażu Polska odwraca oczy (ukazała się ona na moim dawnym blogu) wspominałam chyba nawet o "kopaniu". Rzeczywiście w jakości przekazu i samym podejściu Kopińska nie ma sobie równych. Z jednej strony zaskakuje czytelnika minimalizmem treści, nie wyczerpuje danego tematu, akcentuje problem i skłania do refleksji, działania, zabrania głosu. Z drugiej — bombarduje niekiedy bulwersującymi szczegółami. Robi to bardzo umiejętnie, bo sztuką jest wpleść między relacje zdanie: "Jadę. Mam mszę wieczorną w Stargardzie — rzucił po gwałcie" i nie narazić się na tabloidowość. Zadziornie, bezkompromisowo, ale z zachowaniem odpowiedniego dystansu.

Trudno jednak o emocjonalny dystans w reportażu o księdzu wykorzystującym seksualnie nastolatkę. Albo o zachowanie zimnej krwi w historii o Violetcie Villas (chociaż tutaj czułam niedosyt), czy o pedofilach, którzy też chcą mieć swoje miejsce w katolickim kościele. Realnie współczułam dyrektorowi więzienia, który sam chciał być więźniem, ale już nieco mniej poruszyły mnie teksty o molestowaniu w armii, czy o fatalnej pracy polskiego wydziału kryminalnego. Za to prawdziwym zaskoczeniem był wywiad z Justyną Kopińską! I chyba to on — w moim mniemaniu — uratował Z nienawiści do kobiet. Prawdopodobnie najbardziej nie zadowoliła mnie kwestia doboru tematów. Pamiętam, że po przeczytaniu zbioru Polska odwraca oczy jak szalona wciskałam go do rąk każdej przypadkowej osobie, przekonana, że ludzie MUSZĄ to przeczytać. Po tej pozycji mam nieco inne wrażenia. Mocno, nie za mocno, ale odpowiednio. Dla czytelników o nerwach umiarkowanych, a to w sumie też spory pozytyw.

***
Kopińska Justyna, Z nienawiści do kobiet, Świat Książki, Warszawa 2018, s. 224.