Po wspaniałym (nie tylko pod względem ilustracji Emilii Dziubak) Horrorze, którego niesamowity tekst jest dziełem Madleny Szeligi, wpadłam na Rodzinę Sztućców, również jej autorstwa. A może to raczej Sztućce wpadły na/do mnie, bo był to jeden z nieoczekiwanych prezentów od wydawnictwa Gereon. Musiały swoje odleżeć, zanim dostrzegłam ich... rozczarowane spojrzenia. Tak, tak, Sztućce też bywają rozczarowane. 

Te tutaj (Dziadek Nóż, Tata Widelec, Mama Łyżka, Syn Widelczyk i  Córka Łyżeczka) mieszkają w szufladzie u Babci Eleonory i sprzeczają się o własne pokoje. Najzacieklejszy w tych sporach jest Dziadek Nóż, który umościwszy się w nowym lokum postanawia poszukać sobie żony. I choć Mama Łyżka próbuje wybić mu ten pomysł z głowy (z ostrza?) stwierdzeniem: "żona to nic miłego. Chciałbyś spędzić lata u boku jakiejś łyżki? Wciąż przecież narzekasz, że nakładam za duże porcje" — to Dziadek Nóż i tak robi swoje, spraszając do szuflady co ciekawsze kandydatki. Niestety ani Łyżeczka Koktajlowa, ani Chochla nie przypadają Nożowi do gustu. A przecież do dwóch (!) razy sztuka ;) Inny dylemat ma Syn Widelczyk, który marzy o pracy przy degustacji tortów, podczas gdy Tata Widelec dzielnie walczy z tagliatelle. Widelec nie ma też łatwo z Mamą Łyżką, bo zbliża się ich rocznica, a Dziadek Nóż obstaje za tym, że "nikt przy zdrowych zmysłach, nawet kobieta, nie chciałby spędzić całego popołudnia w towarzystwie Widelca". Jednak chyba najgorszym wydarzeniem dla Rodziny Sztućców jest perspektywa nieuczestniczenia w pikniku.

"Już zapakowano papierowe serwetki i rurki do lemoniady. 

— Słuchajcie no, dziwna sprawa (...) zapraszają sztuczne naczynia."

Przezabawne, błyskotliwe perypetie Sztućców z pewnością wciągną nie tylko młodych czytelników. Autorka zręcznie operuje słowem, unikając infantylności i przegadania. Jej teksty są mądre, niebanalne, metaforyczne. Każde zdanie zdaje się być zmyślnie dobrane, a każda historia przemyślana. Przy tym ożywienie codziennych użytkowych przedmiotów naprawdę bawi. Z początku od Rodziny Sztućców odstraszały mnie (miłośniczkę pięknych picturebooków) koślawe, dziecięce rysunki. Teraz jestem zdania, że żadna kreska nie zobrazowałaby lepiej sytuacyjnego dowcipu oraz charakteru takich niezwykłych bohaterów i ich otoczenia. Naprawdę duża moc kryje się w tych dwóch niepozornych książeczkach. I jeszcze mała formalność: najpierw czytamy żółtą, potem niebieską.

Za szansę poznania perypetii zabawnych Sztućców (było super!)

dziękuję wydawnictwu: 

Dużo wątków, sporo intrygujących niejasności, rozbudowana strona obyczajowa, sekrety i tajemnice, a przy tym niesamowite trzymanie w napięciu, które tak cenię sobie w książkach Rachel Abbott. Po nie do końca udanej pozycji pt. Śpij spokojnie (pisałam o niej na dawnym blogu), ale dość interesujących pozostałych thrillerach tej autorki (tak jakoś wyszło, że jestem wierna Abbott w wersji audio), Droga ucieczki to lekkie odświeżenie formy, choć nie do końca rozumiem, z czego ono wynika. Rachel Abbott nieustannie krąży wokół tematu dziecka lub nastolatka, robi to jednak trochę mimochodem, doskonale przeplatając wątki, sytuacje życiowe, problemy i traumy dorosłych już bohaterów. To, co zrobiła w Drodze ucieczki, zasługuje na pewne uznanie. Poprowadzenie fabuły, plastyczność postaci i ten pokrętny chaos, który w pewnym momencie układa się w spójny konkret. Wydawałoby się, że w przypadku wyboru audiobooka to będzie spore wyzwanie, jednak nawet dla przeciętnych słuchaczy z pozoru pogmatwane wątki (do tego w Drodze ucieczki mamy liczne towarzystwo) nie powinny stanowić przeszkody. Autorka postarała się o porządnych bohaterów i dużą obrazowość sytuacji.

Ponownie spotykamy starego znajomego Toma Douglasa, choć nie jestem pewna chronologii, w jakiej przedstawiane jest jego życie osobiste (mały psikus w kolejności polskich wydań). Tym razem Tom udziela się raczej wyłącznie towarzysko, po przeprowadzce zapoznając się z nowymi sąsiadami spokojniej angielskiej wioski Little Melham. Kiedy czytelnik usiłuje odnaleźć się w miszmaszu bohaterów obecnych na przyjęciu u Ellie i Maxa, w tle dzieją się poważniejsze rzeczy. Młoda dziewczyna Abbie zostaje potrącona przez niewiadomego sprawcę, który ucieka z miejsca wypadku. Jednak to wydarzenie, to dopiero początek. Zdrady, podejrzenia o zdrady, traumatyczne wspomnienia z dzieciństwa, mroczne sekrety, ukradkowe spojrzenia, tajemnicze SMSy. Ellie prześladuje niebezpieczny adorator, Leo stara się unikać wszelkiego dotyku. Obie siostry zmagają się z widmem ojca, który zniknął w niewyjaśnionych okolicznościach. Chciałoby się bardziej wniknąć w pewne wątki, przepołowić je i wyssać z nich soczysty miąższ, jednak Rachel Abbott kręci głową. Są ważniejsze sprawy. I to ona tu decyduje.  

A może wystarczy dźwięk powiadomienia na Facebooku, wskazujący na zaproszenie do grona znajomych? Co jednak w przypadku, gdy osoba, która uśmiecha się ze zdjęcia profilowego, od wielu lat... nie żyje? Dawna znajoma. W dorosłe już życie Louise (rozwiedziona, synek Henry, którego uwielbia) niespodziewanie wkracza właśnie taka "dawna znajoma" i burzy w miarę stabilne, ułożone życie. Louise doskonale wie, jak źle traktowała Marię w czasach liceum i co zrobiła tej feralnej nocy, kiedy Maria zaginęła. Osoba, która siedzi po drugiej stronie komputera, też pewnie o tym wie. I chyba chce ją dorwać. 

Z początku zaczepny (media społecznościowe i zagrożenia, jakie ze sobą niosą, to wciąż dość modny temat), w rezultacie nieco banalny i z niepotrzebnie ciągnącą się akcją, jednak całkiem znośny thriller psychologiczny o efektach prześladowania i o poczuciu winy. Przyznaję, że na koniec trochę mnie zaskoczył, chociaż spodziewałam się napotkać po drodze równie emocjonujące zwroty akcji. To, co stało się z Marią, te wszystkie licealne zagrywki zazdrosnych i niepewnych siebie nastolatków, ta "straszna" rzecz, którą zrobiła Louise, żeby przypodobać się znajomym — to typowe dużo szumu o nic. Autorka pod kątem literackim całkiem gładko prześlizgiwała się po wydarzeniach, stworzyła dość konkretne postaci, niestety w wielu kwestiach pozwoliła mi się jedynie obyć smakiem. Wypadałoby rozwinąć motyw z Facebookiem i ubarwić historię z liceum, może wpleść jakiś element romansu. Przyznam jednak, że Dawna znajoma na tyle mnie intrygowała, że przeczytałam ją z przyjemnością. A może lubię historie, w których przeszłość depcze bohaterom po piętach?  

W pierwszej chwili urzekł mnie sam tytuł, a potem zrozumiałam, że taki jest cały Graham Greene (przynajmniej w tym zbiorze opowiadań). Zabawnie puszcza do nas oko, żeby opowiedzieć o czymś ważnym i smutnym. A tytuł adekwatny do tematyki, bo niemal w każdym z tekstów rozchodzi się o sprawy damsko-męskie, małżeńskie — choćby miało być to tylko wspomnienie pary siedzącej stolik dalej. To właśnie z tej perspektywy mówi do nas Greene. Starszy mężczyzna, często pisarz, zajmujący "stolik obok", wynajmujący pokój w tym samym hotelu, zwykle poza sezonem. Znakomity obserwator, daleki od moralizatorstwa, choć zaangażowany. Pogodnym, humorystycznym przekazem zmusza czytelnika do refleksji na temat miłości, życiowych wyborów, doskonale oddając wieloznaczność sytuacji i niezwykłą psychologię postaci. Przy tym taktownie łamie obyczajowe tabu.

Historia świeżo upieczonych małżonków, nie do końca dobrze dobranych, w których miodowy miesiąc wkrada się pewna nieprzyzwoitość (Pożycz nam męża, Poopy). U innej, nieco starszej "młodej pary" przeszkodą na drodze do szczęścia staje się "ta trzecia" (Dobro martwej ręki). Desperacja w poszukiwaniu pozamałżeńskiej przygody prowadzi Mary Watson prosto w ramiona staruszka (Tanio, bo w sierpniu). Tajemnice, u których podstaw leży błahostka (Źródło wszelkiego zła), piękno zwyczajnych spotkań, co to niczego już nie zmienią (Subtelna para), a po drugiej stronie tych z pozoru banalnych opowieści — proste, acz dziwne, absurdalne literackie obrazki z drugim dnem (Piękniś, Torba podróżna). U Greene'a nie wiadomo, w którym momencie kończy się żart, a zaczyna dramat. Zachwycają mnie jego lekkość pióra, błyskotliwość, dowcip w dobrym stylu. Teraz już chyba nikt tak nie pisze.

Wampir, tudzież bestia z Piotrkowa. Tak nazywają Mariusza Trynkiewicza, który upalnego lata '88 zabił czterech chłopców. Ciała trzech znaleziono zwęglone w lesie, do zabicia czwartego przyznał się sam sprawca. Morderca i pedofil. Pedagog. Uniknął kary śmierci z powodu zmian politycznych i po 25 latach więzienia wyszedł na wolność. To 2014 rok. Aktualnie od czterech lat przebywa w ośrodku w Gostyninie. Maluje, pisze wiersze, sam decyduje o tym, jak i z kim spędza swój czas. Wziął nawet ślub. Krzywda, jaką wyrządził tym młodym chłopcom i ich rodzinom, wyje gdzieś po zalewach, po drodze między Piotrkowem Trybunalskim a Kołem. Strach nieco wyblakł. Pamięć nie. 

Tylko komu i na co już teraz ta pamięć. Matka Trynkiewicza zajmuje się kotem i działką, żyje w zgodzie z sąsiadami, nie chce rozmawiać o synu, bo i po co rozgrzebywać rany. Z rodzicami ofiar też nie chciała rozmawiać. Nikt jej nie wini, kocha swojego jedynaka, polubiła synową. Nie chce wyjaśniać zagadkowych kwestii, przed którymi staje — i stawia swojego czytelnika — Ewa Żarska. Na przykład to, jak chuderlawy, zmizerniały facet z wąsem poradził sobie z trzema sprawnymi fizycznie nastolatkami, jak zniósł do piwnicy ich ciężkie ciała. Czy nikt nie słyszał krzyków? Kim był mężczyzna w słomianym kapeluszu, którego często tego lata spotykali wczasowicze? A może Trynkiewicz miał pomocnika, może był satanistą...

Ewa Żarska bardzo sprawnym reporterskim językiem wprowadza czytelnika w klimat wydarzeń tamtego lata. Niezwykła dbałość o detale, stopniowanie napięcia, konkrety i — jak w przypadku Kopińskiej (która wspominała o Trynkiewiczu w Polska odwraca oczy) — profesjonalne usunięcie się w cień. Tu mówią milicyjne akta, świadkowie, poruszające zdjęcia z wizji lokalnej miejsca zbrodni z udziałem Trynkiewicza oraz rodzin ofiar. Żarska tego samego lata, kiedy młody nauczyciel z Piotrkowa zaprosił do swojego mieszkania trzech chłopców, spędzała wakacje z rodziną w Dziwnowie, gdzie w tamtych latach urlopował cały Piotrków. Jej reportaż podszyty pamięcią tamtej beztroskiej letniej atmosfery, zaburzonej groźnym milicyjnym komunikatem o grasującym po Piotrkowie mordercy — jest dość wyczerpujący (moim zdaniem), choć pozbawiony najciekawszego elementu, mianowicie rozmowy z samym Trynkiewiczem, na którą ten nie przystał. A co za tym idzie, brakuje mi szerszego spojrzenia na jego aktualną sytuację, wywiadu z jego żoną, przyszywaną córką, pracownikami Gostynina. Rozumiem jednak, że to nie samo przedstawienie studium mordercy było zamiarem Żarskiej. Spore wrażenie zrobiła na mnie rozmowa z fotoreporterem, który przypadkowo — i jako jedyny! — trafił na wizję lokalną z udziałem Trynkiewicza. Ważne było również podkreślenie tego, że poza dziennikarzami nikt nie interesował się stanem psychicznym rodziny ofiar, czy rodziców mordercy.

Ewa Żarska zebrała świetny materiał i stworzyła reportaż na wysokim poziomie (momentami przypominał mi styl Kopińskiej), a mnie najbardziej przeszyła odpowiedź Trynkiewicza, której udzielił matce jednego z zabitych chłopców. "Nie pamiętam nic, nie słyszałem krzyków. Wiem, że jest to rzecz straszna, nie do naprawienia. Przepraszam rodziców, wszystkie mamy". Mrozi krew. 

Myślę, że w tym wypadku wystarczy odrobina wrażliwości, dziecięcego zachwytu i zwyczajny sentyment. A może jeszcze dobre oko? Nowe wydanie baśni Marii Konopnickiej, które za sprawą wydawnictwa Gereon ujrzało światło dzienne (i magicznie trafiło na moją półkę), to prawdziwa obrazkowa uczta. Przepiękne ilustracje Alicji Kocurek eksponują bajkowość tej niezwykłej historii, równocześnie podkreślając osadzenie jej w realnym świecie, w którym istnieje zarówno radość, jak i smutek, czy niepokój — to właśnie on ma swoje odbicie w ciemnych barwach, ostrych rysach, zmarszczkach i błyszczących spojrzeniach. Oczy krasnoludków, zwierząt, sierotki Marysi są jak żywe. A historia — znana pewnie wielu dorosłym — toczy się obok nich. Mroczna, piękna, niesamowita. Ponadczasowa, pokoleniowa. To taka opowieść naszych babć, mam i w końcu nas samych. Jak napisała pani Madlena Szeliga w przedsłowiu: "przekazujemy ją sobie jak świętość". I wcale nie musimy już straszyć dzieci starymi rozpadającymi się wydaniami.

Za możliwość nieustannego zachwytu nad tym cudownym wydaniem

dziękuję wydawnictwu: 

 

Na myśl przychodzą mi takie określenia jak: przygasły, sterylny, stalowy, apatycznie złowieszczy. Taki klimat Odysejom nadała Krystyna Czubówna w fantastycznych słuchowiskach Audioteki, ale przecież to fenomen wyobraźni Arthura C. Clarke'a sprawił, że ten kultowy cykl sci-fi, mimo swojego wieku, nie traci na atrakcyjności. Nieważne, czy zaczniecie od roku 2001, czy 2010 (jak w moim przypadku), Odyseja wessie Was jak czarna dziura. Głosy znakomitych lektorów, niepokojąca fonia, przeszywająca na wskroś, dudniąca w głowie jeszcze długo po wyłączeniu słuchowiska (głównie w 2010: Odysei). Oto jak dźwiękiem i słowem można oddać monumentalność wszechświata, kosmiczną pełnię, zjawiska wymykające się rozumowi, a równocześnie tak wielką człowieczą pustkę i żałość.

Silniej widać to w 2010: Odysei, gdzie człowiek i jego ziemskie życie, relacje między nim a otoczeniem, czy nawet kosmiczne eskapady okazują się być tłem wydarzeń większego kalibru. To nie on, mimo swojej wiedzy i ogólnej sprawczości, rozdaje karty. W kosmosie jest coś więcej, coś, co przenika wszelkie struktury, czai się w mrocznej przestrzeni. W tej części Odysei podglądamy grupę astronautów i naukowców zmierzających w pobliże Jowisza, aby zbadać niepowodzenie misji załogi ze stacji kosmicznej Discovery. Przybyłym udaje się ponownie uruchomić HALa, komputer pokładowy obdarzony sztuczną inteligencją. Znamy go już z 2001: Odysei, która jest niejakim (choć luźnym, podstawowym) wstępem do wydarzeń, potrzebnym jednak, by cudownie odczuć atmosferę całej wizji Clarke'a. Odkryjemy w niej dużo filozofii, domniemań, smaczków rasowej naukowej fantastyki. Powinna spełnić ona oczekiwania science-entuzjastów łasych na nowe teorie. Wszystko zaczyna się od prehistorii, by skończyć w odmętach kosmosu. Już tu — w tym przypadku: słuchacz napotyka tajemniczy monolit, swojego rodzaju zapalnik całej gwiezdnej opowieści. Tyle że to nie wydarzenia — w 2001: Odysei dość szybko postępujące — są najistotniejszą zaletą dzieł Clarke'a.

Warto zagłębić się w każdy detal, co w przypadku wyboru audiobooka jest całkiem łatwe, ponieważ słuchowisko niemal hipnotyzuje. Mi godziny umykały jak szalone, niezależnie, czy słuchałam Clarke'a w drodze do pracy, czy przy każdej innej okazji. Jakkolwiek to zabrzmi: jeśli nie wiecie, co zrobić z ponad siedemnastoma godzinami, spędźcie je z uszami w kosmosie.