Nie miała pojęcia, kto i za co siedzi w celi obok. Wystukali sobie alfabetem Morse'a swoje imiona, chociaż i tak on już zawsze będzie mówił do niej "Mała", ona do niego "Ju". On w chwili aresztowania był jeszcze żonaty, ona straciła narzeczonego. Oboje, Wiesława Pajdak i Jerzy Śmiechowski, odbywający kary stalinowskiego więzienia za działalność niepodległościową po II wojnie światowej, poznawali się za pomocą kropek i kresek — najpierw tych odbijanych na ścianie (i na bolących knykciach), potem świetlnych, gdy Ju trafił do innego budynku. Kiedy przeniesiono ich do innych więzień i gdy Mała wyszła na wolność, słali do siebie listy pełne czułych słów i obietnic. Dopiero wtedy udało im się zobaczyć siebie na zdjęciach. Na żywo zobaczyli się dopiero na swoim ślubie.

Prawdziwa, wzruszająca historia miłości tych dwojga, którym udało się przeżyć ze sobą jeszcze wiele długich lat po wyjściu na wolność — aż do późnej starości, rozpoczęła się w zasadzie od iskry nadziei, którą dali sobie jako skazańcy. On rozstał się z żoną, ona złożyła mu poważną obietnicę, że będzie na niego czekać. W poruszającej książce Angeliki Kuźniak i Eweliny Karpacz-Oboładze poznajemy tylko część opowieści — tę romantyczną, utkaną głównie z gorących, może trochę przesadnych w formie listów między Ju a Małą, oraz korespondencji z ojcem Jerzego, nazywanym przez Wiesławę "Papą Jerzym". Kilka czarno-białych fotografii, lakoniczne, ale jak bardzo poruszające opisy wydarzeń.

Autorki nie burzą delikatnej atmosfery całej historii, nie wchodzą w intymny kontakt między bohaterami, chociaż nie można wyobrazić sobie niczego bardziej intymnego niż publikacja listów miłosnych. A jednak sprawozdają to, co najważniejsze. Może brakuje w tym wszystkim góry detali, prawdziwych przemyśleń zakochanych, nie tylko tych uzewnętrznianych w listach. Z pewnością niedosyt pozostawia brak wyjaśnień ze strony tych dwojga, gdy już było po wszystkim. Chciałoby się wejść do głowy Wiesi i dowiedzieć się, co czuła po raz pierwszy widząc Jerzego. Co myślał Jerzy, gdy poznał swoją przyszłą żonę. Czy zostali ze sobą do końca życia z miłości, czy nie chcieli złamać złożonych w celi obietnic? Ju zmarł w 2008, Mała w 2011 roku. Żyli ze sobą od 1953. Może to wystarczy za komentarz. A cały zapis historii? Miała być krótka, jak w tytule. Myślę, że autorki — w dość telegraficznym skrócie — stworzyły coś pięknego i poetyckiego.

Książkę przeczytałam w ramach Wyzwania czytelniczego 2019 

Wampir, tudzież bestia z Piotrkowa. Tak nazywają Mariusza Trynkiewicza, który upalnego lata '88 zabił czterech chłopców. Ciała trzech znaleziono zwęglone w lesie, do zabicia czwartego przyznał się sam sprawca. Morderca i pedofil. Pedagog. Uniknął kary śmierci z powodu zmian politycznych i po 25 latach więzienia wyszedł na wolność. To 2014 rok. Aktualnie od czterech lat przebywa w ośrodku w Gostyninie. Maluje, pisze wiersze, sam decyduje o tym, jak i z kim spędza swój czas. Wziął nawet ślub. Krzywda, jaką wyrządził tym młodym chłopcom i ich rodzinom, wyje gdzieś po zalewach, po drodze między Piotrkowem Trybunalskim a Kołem. Strach nieco wyblakł. Pamięć nie. 

Tylko komu i na co już teraz ta pamięć. Matka Trynkiewicza zajmuje się kotem i działką, żyje w zgodzie z sąsiadami, nie chce rozmawiać o synu, bo i po co rozgrzebywać rany. Z rodzicami ofiar też nie chciała rozmawiać. Nikt jej nie wini, kocha swojego jedynaka, polubiła synową. Nie chce wyjaśniać zagadkowych kwestii, przed którymi staje — i stawia swojego czytelnika — Ewa Żarska. Na przykład to, w jaki sposób chuderlawy, zmizerniały facet z wąsem poradził sobie z trzema sprawnymi fizycznie nastolatkami, jak zniósł do piwnicy ich ciężkie ciała. Czy nikt nie słyszał krzyków? Kim był mężczyzna w słomianym kapeluszu, którego często tego lata spotykali wczasowicze? A może Trynkiewicz miał pomocnika, może był satanistą...

Ewa Żarska bardzo sprawnym reporterskim językiem wprowadza czytelnika w klimat wydarzeń tamtego lata. Niezwykła dbałość o detale, stopniowanie napięcia, konkrety i — jak w przypadku Kopińskiej (która wspominała o Trynkiewiczu w Polska odwraca oczy) — profesjonalne usunięcie się w cień. Tu mówią milicyjne akta, świadkowie, poruszające zdjęcia z wizji lokalnej miejsca zbrodni z udziałem Trynkiewicza oraz rodzin ofiar. Żarska tego samego lata, kiedy młody nauczyciel z Piotrkowa zaprosił do swojego mieszkania trzech chłopców, spędzała wakacje z rodziną w Dziwnowie, gdzie w tamtych latach urlopował cały Piotrków. Jej reportaż podszyty pamięcią tamtej beztroskiej letniej atmosfery, zaburzonej groźnym milicyjnym komunikatem o grasującym po Piotrkowie mordercy — jest dość wyczerpujący (moim zdaniem), choć pozbawiony najciekawszego elementu, mianowicie rozmowy z samym Trynkiewiczem, na którą ten nie przystał. A co za tym idzie, brakuje mi szerszego spojrzenia na jego aktualną sytuację, wywiadu z jego żoną, przyszywaną córką, pracownikami Gostynina. Rozumiem jednak, że to nie samo przedstawienie studium mordercy było zamiarem Żarskiej. Spore wrażenie zrobiła na mnie rozmowa z fotoreporterem, który przypadkowo — i jako jedyny! — trafił na wizję lokalną z udziałem Trynkiewicza. Ważne było również podkreślenie tego, że poza dziennikarzami nikt nie interesował się stanem psychicznym rodziny ofiar, czy rodziców mordercy.

Ewa Żarska zebrała świetny materiał i stworzyła reportaż na wysokim poziomie (momentami przypominał mi styl Kopińskiej), a mnie najbardziej przeszyła odpowiedź Trynkiewicza, której udzielił matce jednego z zabitych chłopców. "Nie pamiętam nic, nie słyszałem krzyków. Wiem, że jest to rzecz straszna, nie do naprawienia. Przepraszam rodziców, wszystkie mamy". Mrozi krew. 

Cudowna. Naprawdę istnieje cudowna proza. Kojąca, kołysząca, a przecież drapiąca w miejsca gdzieś pod powiekami — tam, gdzie zbierają się łzy. Przetrzyj je wierzchem dłoni, a potem przeczytaj o konewce, która wpadła do studni, i o brzęczeniu komarów. Opowiadania Zośki Papużanki mają w sobie coś z pociesznej swojskości, ze wspomnienia dawnego lata, z głosów ludzi, których gdzieś już spotkaliśmy, tylko nie wiemy gdzie. A wszystko to solidny prztyczek w nos, bo mimo łagodnego tonu, wcale nie jest przyjemnie. Pisarka udowadnia, że nie ma ani trudnych, ani łatwych relacji — nawet (i przede wszystkim) z samym sobą, z najbliższymi, z kimś, kto kiedyś był bliski, a teraz jest obcy. Wszystko jest boleśnie względne. Czasem chce się zająć pojedynczy pokój w hotelu, ale i tam towarzyszy nam własna samotność (jak w opowiadaniu pt. 212). Czasem chciałoby się zapakować komuś cały świat do walizki i nas razem z nim (Cykada). Albo zatrzymać gdzieś, gdzie nikt nas nie zna, i "przejmować się każdym pytaniem, każdym spojrzeniem" (proste, ale ważne dla mnie opowiadanie Stracciatella). 

Dzięki Papużance przypomniałam sobie, że warto rozczulać się nad "malutkim światem" ludzi, nad tym, co wisi na pajęczych nitkach relacji, co sprawia, że nie kamienieje serce. To sztuka stworzyć tak realnych, żywych bohaterów, w których historie wchodzi się aż po pas. I ta wyglądająca ze zdań metafizyka, te iskry wyjątkowości ukryte w najprostszych zdarzeniach. Budująca, dojrzała proza, która mimo swojej cierpkości, smakuje jak słodkie malinowe ciasto. Potrzeba mi było takiej Papużanki w samym środku lata.